Şirvanşahlar dövləti Şirvanşahlar dövləti – əsasən indiki
Azərbaycan Respublikasının və qismən indiki
Rusiya Federasiyasının
Dağıstan Respublikası ərazisində vaxtilə mövcud olmuş dövlət.
Şirvanşahlar sülaləsi tərəfindən idarə edilmişdir. Bu dövlətin ərazisi şərqdə
Dərbənddən
Kür çayı mənsəbinə qədər
Xəzər dənizi sahilərindəki ərazilərdən başlayaraq,
Şirvan tarixi vilayəti ilə yanaşı, qərbdə bəzən
Gəncə şəhərinə qədər uzanmış, ayrı-ayrı vaxtlarda
Şəki və
Qarabağı o cümlədən
Beyləqanı da əhatə etmişdir. Paytaxtı
Şamaxı (bir müddət
Bakı) olmuşdur.
Tarixi coğrafiyası Antik müəlliflər
Şirvanın adını çəkmirlər. Bu ad
Sasanilər dövründən məlumdur. VI əsrin 1-ci yarısında
Şabran və
Gilgil çayları arasında
Sasanilər tərəfindən yaradılmışdı. Sasani hökmdarı
I Xosrov şimal sərhədlərini qorumaq üçün sərhəd boyunda yerləşən ayrı-ayrı əyalətlərə qohumlarından hakimlər təyin etdi. Şah titulu verilmiş bu hakimlər arasında digərləri ilə yanaşı
Şirvanşahların da adları sadalanır.
[1] Bu vilayətlərin siyahısı, ehtimal ki,
Albaniyanın Sasanilər vaxtında inzibati cəhətdən mərzbanlıqlara bölündüyü dövrdən qalmışdır. Ərəblərin dövrundə və sonralar həmin vilayətlər Şirvan dövlətinin tərkiibnə daxil idi.
Ərəblər dövründə (X əsr və sonralar) Şirvanın sərhədləri şimalda Qafqaz dağlarının cənub-şərq ətəkləri, cənub-qərbdə onu
Arrandan və
Muğandan ayıran Kür çayı, şimal-qərbdə Qanıx (ərə qohumlarından hakimlər təyin etdi. Şah titulu verilmiş bu hakimlər arasında
Şirvanşah da var idi.
Əl-Bəlazuri Şirvanşah adını
Xosrov Ənuşirəvanın Şərqi Zaqafqaziyaya təyin etdiyi xırda padşahlar sırasında çəkir.
[2] İbn Xordadbeh ilk Sasani şahənşahı Ərdəşirin (
224 -
241-ci illər) vilayət hakimlərinə verdiyi şiriyanşah (şiranın bir variantı) titulunun adını çəkir.
[3]Şirvan ölkəsinin adı çəkilən ən qədim mənbə "Erməni coğrafiyası"dır, burada Şirvanın coğrafı mövqeyi verilmişdir. "Aşxaratsuys"da - "VII əsr erməni coğrafiyası"nda VII əsrin ikinci yarısında Albaniyanın mərzbanlar - Sasani canişinləri oturan 11 vilayəti arasında Bazkan (Balasakan),
Dərbənd,
Çola, Təvəspark (Təbərsəran), Şirvan (Şruan), Xoruan (Xsrvan Ehtimal ki,
Alazan) çayı, Şərqdə
Xəzər dənizi idi. XIV əsrin birinci yarısında (
1340-cı il)
Həmdullah Qəzvini yazırdı:
"Şirvan ölkəsi Kür sahillərindən Dərbəndə (Bab əl-Əbvab) qədər uzanır."[4] ƏhalisiƏsas məqalə:
Şirvanşahlar dövlətinin əhalisiŞirvan hələ qədimdən müxtəlif yerli tayfalar və gəlmə köçərilərlə məskunlaşmışdı. Bunu yazan mənbələrlə yanaşı, arxeoloji və toponimik materiallar da sübut edir. Orta əsr müəllifləri eramızın başlanğıcından
Şirvana türkdilli hunlar,
sabirlər və
xəzərlərin yürüşləri barədə məlumat verirlər. Köçərilərin basqınlarından qorumaq məqsədi ilə
Sasani hökmdarları
I Qubad və
I Xosrov Ənuşirəvan Şirvana
Lahican,
Təbəristan,
Gilan və sair əyalətlərindən
irandilli tayfa köçürmüşdü.
Türkdilli tayfaların Şirvana axını VI əsrdə xüsusilə güclənmişdi. Həmin dövrdə
Qafqazda ən qüdürətli tayfa birliyi Dağıstan ərazisində yaşayan
sabirlərə məxsus idi. Onlar Şirvanı və
Arranı tutub keçmiş məkanları olan
Dərbənd–
Qəbələ zonasına yayılmışdılar. Təqribən I əsrdə orada yaşayan
sabirlərin bir qismi yeli əhali ilə qaynayıb qarışaraq oturaq həyata keçmişdir.
Şimali Qafqazda yaşayan türk tayfa ittifaqına qalib gələn I
Xosrov Ənuşirəvan əsir alınmış 3 min hərbi başçını, o cümlədən ailələri ilə birlikdə 50 min nəfərdən ibarət türk döyüşçüsünü
Arran və Şirvanda yerləşdirdi. Türkdilli tayfaların Şirvanda məskunlaşması prosesi intensiv olaraq davam etmişdir. VII əsrdə ərəb sərkərdəsi
Mərvan ibn Məhəmməd əsir aldığı 40 min
xəzəri Samur və
Şabran arasındakı əraziyə köçürmüşdü.
Mövzu: ŞİRVANŞAHLAR DÖVLƏTİ 
Çər. Dek. 14, 2011 9:02 am
